Дагъистан ва гьелъул аслияб закон

Дагъистан ва гьелъул аслияб закон

26 июль — Дагъистаналъул Конституция къабул гьабураб къо

26 июль — Дагъистаналъул Конституция къабул гьабураб къо. Конституциялъ щула гьабуна республикаялъул статус, Россиялъул Федерациялъул субъект хIисабалда. Законалда цебе киназулго ращадал ихтиярал, пикрабазе ва рагIуе эркенлъи, лъай, медицинаялъулаб хъулухъ, социалияб кумек щвей — гьеб киналъего квербакъулеб буго республикялъул Конституциялъ. Конституция къабул гьабуралдаса нахъе республикаялда гIуна цIияб гIел, хисана ахIвал-хIал, амма Конституция хутIун буго жамгIияб гIумруялъул аслияб законлъун. Жакъа Дагъистаналде тIадбуссунеб буго гIадлу-низам, республикаялъ тIасабищулеб буго цебетIеялъул цIияб нух. Жеги гIемераб ва жавабчилъи цIикIкIараб хIалтIи гьабизе буго. Гьеб киналъго ресги кьезе буго Дагъистаналда нахъеги гIумру тIегьаялъе ва дагъистаниял талихIаллъун рукIиналъе. Гьарула нужее щулияб сахлъи, гIагараб Дагъистаналда ва тIолабго Россиялда гIумру цебетIезабиялъе щивас гьабулеб хIалтIулъ чIахIиял бергьенлъаби гьарула.

Нилъер республикаялъул тIоцебесеб Конституция къабул гьабуна Темир-Хан-Шураб 1921 соналъул 5 декабралда Советазул учредителазул тIоцебесеб съездалда. Конституциялда кIварбуссинабун букIана Дагъистаналъе автономиялъул ихтиярал щвей ва гьединго республикаялъе нухмалъи дагьабги камил гьаби мурадалда пачалихъиял гIуцIабазул тIабигIат мухIкан гьабиялде. Гьеб аслияб куцалда букIана РСФСРалъул аслияб законалда бухьараб. Конституциялъ рагьана Советияб хIукуматалъул заманалда республикаялъул пачалихъалъулаб ва жамгIияб гIуцIи.

Анкьго соналдасан, 1927 соналъул 5 апрелалда, Советазул ТIолгодагъистаналъул анлъабилеб съездалда къабул гьабураб республикаялъул кIиабилеб Конституциялъул тIоцебесеб статьяялда бихьизабун букIана Дагъистан кколин федерализмалъул кьучIалда рекъон РСФСРалъул ва СССРалъул гIуцIабазде гъорлъе унеб миллияб советияб республикаян. Гьелдаса анцIго сон ун хадуб, 1937 соналъул 12 июналда Советазул учредителазул ТIолгодагъистаналъул ичIабилеб съездалда къабул гьабуна Дагъистаналъул цIияб Конституция. Гьеб къабул гьабиялъе гIиллалъунги ккана республикаялъул миллатазул социалияб, политикиябгун культурияб ва экономикияб цебетIеялъулъ ккарал хиса-басиял. Гьелги аслияб куцалда рухьарал рукIана республикаялда миллиябгун пачалихъалъулаб ва административияб гIуцIарухъанлъи цебе иналда. Гьеб Конституциялъул кьучIлъунги букIана СССРалъул 1936 соналда ва РСФСРалъул 1937 соналда къабул гьарурал Конституциял. Хадусеб Конституция къабул гьабуна 1978 соналъул 30 маялда ДАССРалъул Верховнияб Советалъул иргадулаб гуреб микьабилеб сессиялда.

Гьеб аслияб законалъул лъикIаб рахъ букIана республикаялъе РСФСРалъул ва СССРалъул гIорхъаби тун къватIирехун кколел ишал жибго жиндаго чIун тIуразаризе рес щвей. Гьелдаго цадахъ Конституциялъул цIияб рахълъун букIана 1921 соналъул аслияб законалда букIараб Дагъистаналъул Конституция РСФСРалъул тIадегIанал гIуцIабаз тасдикъ гьабичIого, республикаялдаго къабул гьабулеб къагIида тIадбуссинаби. 1994 соналъул 26 июлалда республикаялъул Конституциялъулаб Собраниялъ цIигьабуна Дагъистаналъул щуабилеб аслияб зако. Гьеб букIана цIигьабунгIуцIиялъул заман. Гьеб Конституциялъул аслияб масъалалъун букIана Россиялда киса-кибего миллияб политика чучлъун, халкъазда гьоркьор рикьалаби кколеб заманалда, Дагъистаналъул миллатазул гъунки, цолъи цIуни. Щайгурелъул гьеб мехалда республикаялда раккулел рукIана жидее автономия хIажат бугилан кIалъалел гIадамалги миллиял багъа-бачариялги. Гьелдаса хадуб, ай ичIго соналдасан, 2003 соналъул 10 июналда, Конституциялъулаб Собраниялъ къабул гьабуна Дагъистаналъул цIияб Конституция.

Гьелда гьабуна 10 тIадежубай. Гьезда рекъон, республикаялъул Пачалихъалъулаб Советги хисун, чIезабуна президентасул хъулухъ. Гьелдаса нахъе гIемерал сонал инчIониги, бихьизабулеб буго аслияб законалъул кьучIалда нилъер гIумруялда жанир лъикIаб рахъалдехун хиса-басиял гIемер кколел рукIин. Конституциялъул мурад кколаро гIумруялда жанир гIицIго жакъа ругел жамгIиялгун политикиял ва социалиялгун экономикиял шартIал щула гьари. Гьелъул, аслияб куцалда, магIна ккола цебетIеялъул кинаб борхалъиялде рахине нилъер анищ бугебали жинда жаниб загьир гьаби ва гьелде халкъал рачине кколел нухал рихьизари.

Жакъасеб Дагъистаналъул Конституция гIуцIун буго 11 бетIералдаса ва гьелда жаниб буго 105 статья. ЦIияб Конституция къабул гьаби дагъистаниязул гIумруялда жаниб ккана кIудияб лъугьабахъинлъун. Гьелъ тасдикъ гьабуна нилъер миллатал гIемераб халкъалъ гьудуллъиялда, гьуинлъиялда Россиялъул киналниги халкъалгун цадахъ гIумру гьабизе бугеб гъира ва къасд. Дагъистан Республикаялъул аслияб закон ккола республика хадубккунги цебетIеялъе ва халкъазда гьоркьоб гъунки букIинабиялъе щулияб кьучIлъун. Дагъистаналъул Конституциялъ гIатIидал ресал кьуна инсанасул ихтиярал цIунизеги, республикаялда социалияб ритIухълъи букIинабизеги.